De Verenigde Naties hebben in 2015 de grootste maatschappelijke vraagstukken op aarde in kaart gebracht: de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (of: Sustainable Development Goals, kortweg: SDG’s). Deze doelen dienen in 2030 te zijn behaald. De urgentie is dus groot. Ook de filantropie draagt – al dan niet bewust – bij of kan bijdragen aan het verwezenlijken van de SDG’s. De filantropische sector werkt immers op een breed maatschappelijk terrein. De diversiteit aan filantropische instellingen is groot, zowel wat betreft het bestedingsbeleid als de werkwijze. Dus er is altijd wel een verband te leggen met een of meerdere van de 17 SDG’s.
Altijd? Er zijn twijfels of ook cultuurfondsen bijdragen aan de SDG’s. Want wat draagt de restauratie van een kerkorgel bij? Een balletvoorstelling? Of een tentoonstelling van moderne kunst? Inderdaad komt in de beschrijvingen van de duurzaamheidsdoelen het woord ‘kunst’ niet voor. Wel wordt op diverse plekken expliciet gerefereerd aan ‘cultuur’ en ‘erfgoed’. Wij zien drie invalshoeken hoe kunst en cultuur verband houden met de SDG’s. We zetten ze hier op een rij.
Invalshoek 1
Kunst en cultuur dragen expliciet bij aan specifieke SDG’s
United Cities and Local Governments (UCLG)[1] brengt een aantal subdoelen naar voren waarin culturele aspecten expliciet worden genoemd, te weten:[2]
- Doelstelling 4.7 beoogt ervoor te zorgen dat alle leerlingen de benodigde kennis en vaardigheden verwerven die nodig zijn om duurzame ontwikkeling te bevorderen, onder andere op het vlak van duurzame ontwikkeling en duurzame levenswijzen, mensenrechten, gendergelijkheid, de bevordering van een cultuur van vrede en geweldloosheid, wereldburgerschap en de waardering van culturele diversiteit en van de bijdrage van de cultuur tot de duurzame ontwikkeling.
- Doelstelling 8.3 betreft de bevordering van ontwikkelingsgericht beleid dat productieve activiteiten ondersteunt, maar ook onder meer de creatie van waardige jobs, ondernemerschap, creativiteit en innovatie.
- De doelen 8.9 en 12.b verwijzen naar de noodzaak om beleid te bedenken en uit te voeren om duurzaam toerisme te bevorderen, ook door middel van lokale cultuur en producten, en de noodzaak om geschikte monitoringtools te ontwikkelen op dit gebied.
- Doelstelling 11.4 benadrukt de noodzaak om de inspanningen te versterken om het culturele erfgoed van de wereld te beschermen en veilig te stellen.
Invalshoek 2
Kunst en cultuur dragen impliciet bij aan specifieke SDG’s
In de Tweede Nationale SDG-rapportage staat in de bijdrage van de Rijksoverheid: “Cultuur is niet een specifieke SDG, maar wel heel belangrijk voor het halen van de doelen. Ze verrijkt het individu en verbindt de samenleving. Dit versterkt de Nederlandse instituties en welvaart.”[3] Volgens UCLG “spelen culturele aspecten een centrale rol om de SDG’s succesvol te laten zijn. Culturele rechten, erfgoed, diversiteit en creativiteit zijn kerncomponenten van menselijke en duurzame ontwikkeling.”[4] UCLG brengt diverse SDG’s naar voren waar dit speelt, zonder dat ‘cultuur’ expliciet in de tekst van de betreffende SDG is opgenomen:
 | Cultuuruitingen, diensten, goederen en erfgoedsites kunnen bijdragen aan inclusieve en duurzame economische ontwikkeling. |
 | Gezondheidsbeleid en -programma’s moeten cultureel relevant zijn, rekening houdend met lokale gebruiken, evenals integratie van traditionele gezondheidssystemen en artsen. Deelname aan het culturele leven kan bijdragen aan verbetering van gezondheid en welzijn, zoals erkend door een toenemend aantal onderzoeken en voorbeelden.[5] |
 | Culturele participatie kan bijdragen aan empowerment en de inclusie van alle mensen bevorderen, ongeacht leeftijd, geslacht, handicap, ras, etniciteit, afkomst, religie of economische of andere status. Kunstenaars en creatieve professionals kunnen bij het ontwerp en presentatie van (migratie-)verhalen een stem geven aan ontwikkelingslanden. |
 | Er bestaan verbanden tussen culturele activiteiten, traditionele kennis en ecologisch duurzame praktijken, die moeten worden onderzocht en bevorderd. Creatieve professionals kunnen worden betrokken bij bewustmakingsactiviteiten over klimaatverandering. |
Het is dan ook niet verwonderlijk dat in een publicatie van UNESCO cultuur wordt gezien als een aanjager van duurzame ontwikkeling: “Als motor van duurzame ontwikkeling zorgt cultuur voor de doeltreffendheid van acties in andere sectoren en beleidsgebieden. Cultuurgerichte acties die prioriteit geven aan participatieve processen en lokale oplossingen bevorderen het eigenaarschap van de gemeenschap en dragen ook indirect bij aan bredere ambities voor vrede, sociale inclusie, fundamentele vrijheden en culturele diversiteit.”[6] UNESCO ziet dan ook aanknopingspunten met 12 van de 17 SDG’s; doelen 1, 3, 7, 9 en 12 vallen buiten het bereik.
Invalshoek 3
Kunst & cultuur brengen de SDG’s over het voetlicht en vergroten het bewustzijn
Er zijn diverse voorbeelden te vinden waarbij met kunst de 17 SDG’s als inspiratiebron worden gezien of waarin met (bestaande) kunst de SDG’s onder de aandacht worden gebracht. Daarvan zijn verschillende voorbeelden te vinden:
- SDG’s x ART: een kunstexpositie in Amsterdam met als thema de Duurzame Ontwikkelingsdoelen, georganiseerd vanuit JCI (Junior Chamber International)
- ART 2030: een non-profitorganisatie die door middel van kunst de harten, geesten en verbeeldingskracht van mensen wil openen en tot actie te inspireren voor een gezonde en duurzame toekomst
- Revisiting the sustainable development goals through art: online presentatie van International Geneva van de SDG’s door de lens van de kunst, aan de hand van 17 beroemde kunstwerken. Ze nodigen uit om de exacte aard van de doelen van de VN in twijfel te trekken. “Kunst herinnert ons er ook aan dat onze meest waardevolle hulpbron om de SDG’s tegen 2030 te bereiken, onze creativiteit is.”
- SDG Art Exhibition Launch Night: een kunstexpositie in Christchurch (Nieuw-Zeeland) om de SDG’s onder de aandacht te brengen en fondsen te werven om deze te helpen verwezenlijken
- The SDG & Performing Arts Project: een kring van podiumkunstenaars en creatievelingen die samen kunst en artistiek werk maken voor sociale communicatie en educatie over de SDG’s
Wat betekent dat voor cultuurfondsen?
De kerntaak van cultuurfondsen is het financieren van initiatieven en instellingen in de kunst- en cultuursector. Daartoe rekenen we ook de erfgoedsector. Vanuit de drie invalshoeken komen we tot een aantal voorbeelden van initiatieven die bijdragen aan de SDG’s:
| Invalshoek | Voorbeelden van initiatieven |
| Kunst en cultuur dragen expliciet bij aan specifieke SDG’s |
|
| Kunst en cultuur dragen impliciet bij aan specifieke SDG’s |
|
| Kunst & cultuur brengen de SDG’s over het voetlicht en vergroten het bewustzijn |
|
Uiteraard kunnen cultuurfondsen ook aan de SDG’s bijdragen door middel van hun vermogensbeheer en bedrijfsvoering.
Conclusie
Kunst wordt weliswaar niet specifiek genoemd in de SDG’s, maar als uitingsvorm van ‘cultuur’ heeft kunst wel degelijk een belangrijke plek in de SDG’s. Als cultuurfondsen een SDG-bril opzetten, dan kunnen ze de toegevoegde waarde van kunst en cultuur voor de SDG’s ontdekken.
Over de auteurs
Kees Kaffka (Kaffka Consult) is adviseur duurzaamheid: “Een groot deel van mijn loopbaan ben ik actief geweest op het snijvlak van de mens en natuur, en dan specifiek in relatie tot landschappen. Sinds 2016 is die focus verbreed met thema’s als energietransitie en lokale bewonersinitiatieven. Gezien dit brede werkveld ben ik enthousiast voorstander van de Sustainable Development Goals van de UN. Deze SDG’s geven mij een kader waarbinnen ik me kan richten op wisselende thema’s of juist op de interactie daartussen.”
Luuk van Term (Beter Geven) is communicatiestrateeg en filantropieadviseur: “Mijn studie Internationale Betrekkingen sloot ik af met een scriptie over ecologische veiligheid. Klimaatverandering en andere mondiale milieuproblemen zouden overal ter wereld de veiligheid van mensen onder druk kunnen zetten. Hoe actueel is dat thema tegenwoordig! Ik ben ervan overtuigd dat fondsen vanuit hun missie al bijdragen aan de SDG’s. Het is een kwestie van zichtbaar maken. Daar zet ik me graag voor in.”
[1] United Cities and Local Governments (UCLG) vertegenwoordigt en verdedigt de belangen van lokale overheden op het wereldtoneel. Het hoofdkantoor is gevestigd in Barcelona. De missie van de organisatie is om de verenigde stem te zijn en wereldwijd pleitbezorger van democratisch lokaal zelfbestuur, het bevorderen van haar waarden, doelstellingen en belangen, door middel van samenwerking tussen lokaal regeringen, en binnen de bredere internationale gemeenschap.
[2] Culture in the sustainable development goals: a guide for local action (UCLG 2018)
[3] Tweede Nederlandse SDG-rapportage, Nederland ontwikkelt duurzaam (2018), p.13
[4] Culture in the sustainable development goals: a guide for local action (UCLG 2018)
[5] Een voorbeeld in Nederland is Lang Leve Kunst, een platform over kunst- en cultuurparticipatie door ouderen. Onderzoek toont daarbij aan dat kunstparticipatie voor ouderen een positieve invloed heeft op zes dimensies van gezondheid: lichaamsfuncties, mentaal welbevinden, kwaliteit van leven, sociaal-maatschappelijke participatie, dagelijks functioneren en zingeving.
[6] Culture for the 2023 agenda (UNESCO 2018), p.6
